Постояннодействующий очно-заочный конкурс «ПОДСОЛНУХ»
по изучению правил дорожного движения и правил поведения при чрезвычайных ситуациях
 |
Конкурс проводится для учащихся 5-10 классов школ Балтасинского муниципального района РТ
Начало действия проекта 15 октября 2006 года. Автор проекта - Зарипов Рафхат Шакурович
Начало действия проекта 15 октября 2006 года. Автор проекта - Зарипов Рафхат Шакурович
| Девиз конкурса: “Подсолнух всегда смотрит на солнце. Мы смотрим на светлое будущее. Жизнь каждому дается только один раз. Береги свою жизнь и жизнь окружающих!” |
7-8 сыйныф укучылары өчен биремнәренең җавап үрнәкләре
БЕРЕНЧЕ ПАКЕТ
Примерные ответы на задания 7-8 классов
ПЕРВЫЙ ПАКЕТ
Биредә укучылар җибәргән җаваплардан кайбер үрнәкләр бирелә. Бу җаваплар әле тулы аңлатмалар белән бирелгән дип булмый. Алар җаваплардан өзекләр генә.
Здесь предлагается выдержки из ответов некоторых команд. Их еще недостаточно считать полными ответами с комментарием.
ИКЕНЧЕ ПАКЕТ биремнәренә җаваплар биредә
Ответы заданий ВТОРОГО ПАКЕТА здесь
ӨЧЕНЧЕ ПАКЕТ биремнәренә җаваплар биредә
Ответы заданий ТРЕТЬЕГО ПАКЕТА здесь
ДҮTЕНЧЕ ПАКЕТ биремнәренә җаваплар биредә
Ответы заданий ЧЕТВЕРТОГО ПАКЕТА здесь
Вопрос №1: Дать характеристику дороге, объектам, находящимся вокруг дороги, что показано на рисунке. В какие направления имеет права двигаться водитель транспорта?
Сорау №1: Бу рәсемдә сүрәтләнгән юлга, юл тирәли объектларга характеристика бирегез. Транспорт йөртүче нинди юнәлешләрдә хәрәкәт итәргә хокуклы?
Әлеге машина шәһәр урамыннан бара. Юлның як-ягында ягулык салу станцияләре урнашкан. “Ягулык салу станциясе” дигән язу күренеп тора. Юлга уңга һәм турыга барырга боерган (мөмкин диелгән) билге куелган. Машина А яки Б юнәлешендә бара ала. А юнәлешенә барганда машина тизлеген киметергә тиеш. В юнәлешендә керергә ярамый.
Вопрос №2: На основе каких правил имеют право двигаться пешеходы и водители транспортных средств при данных условиях?
Сорау №2: Бу чатта җәүлеләр һәм күрсәтелгән транспорт чаралары нинди кагыйдәләргә буйсынып хәрәкәт итәргә тиеш? 
Бу рәсемдә дүрт юл кисешкән чат күрсәтелгән. Рәсемдә йөк һәм җиңел машина бар. Җиңел машина алдында үткәреп җибәрү билгесе тора. Ул башкаларга юл бирергә тиеш. Җиңел машина өчен уң якка гына борылганда юлның бер генә юнәлештә икәнлнгн искәртелә. Әмма ул уңга да , туры да, кирегә борылып та китә ала. Бары тик сулга борылырга гына рөхсәт юк. Йөк машинасы уң якка борылырга тели. Бу ике машина бер-берсенә комачауламыйча, юлларын дәвам итә алалар. Җәяүлеләр юлның икенче ягына җиңел машина алдыннан чыга алалар. Әмма саклык чараларын күрү зарури.
Вопрос №3: Дайте характеристику всем участкам данной дороги и транспортам, движущимся там. Какие правила должны выполняться в данных условиях?
Сорау №3: Юлның барлык өлешләренә һәм һәм хәрәт итүче транспортларга характеристика бирегез. Монда нинди кагыйдәләр сакланырга тиеш? 
3. Бу рәсемдә юл һәм ике машина күрсәтелгән. Уң яктагы машинаны А дип, ә сул яктагы машинаны Б дип алыйк. Юл пунктир сызыклар белән икегә бүленгән. Б машинасы шуше сызыкның сул ягында бара. Аның алдында ике ук күрсәтелгән. Бу ике ук сызыкның уң ягына таба күрсәтелеп ясалган. Уклар нәрсәне аңлата соң? Аларның үз мәгънәләре бар. Бу очракта уклар юлның тараюын кисәтә һәм машинаны уң якка алырга куша. Димәк; Б машинасы А машинасы артына чыгарга һәм юлны шул рәвешле дәвам итәргә тиеш. Юл тарайганлыктан Б машинасы монда обгон ясый алмый.
Вопрос №4: Дайте характеристику дороге, знакам и линиям указанным здесь. Какие правила должны выполняться здесь?
Сорау №4: Юлга һәм юлдагы тамга-сызыкларга характеристика бирегез. Бу очракта нинди кагыйдәләр үтәлергә тиеш?
Бу урамда ике яклы юл күрс?телг?н. Һ?м бер үк юн?лешт?ге юлдагы өзек-өзек ак сызыклар – арттан килг?н транспортка узып кит?рг? мөмкинлекне белдер?. Машина йөртүчел?р, чатка килеп җит?р?к, аларга моннан соң кайсы якка уңга, сулга яис? кирег? борылып кит?рг? кир?к булуга карап, х?р?к?т итү юн?лешен үзг?рт? алалар. Моның өчен алдан, чатка килеп җитк?нче үк, полосаларын үзг?ртеп тезел?л?р. Уң якка борылырга тиешле машина йөртүчел?р тротуар янына, кырыйдагы уң як полсага чыга. Әлеге р?семд? бер үк юн?лешт? баручы машина уң якка, ? мотоцикл сул якка юл алырга тели. Бу очракта уң яктан барган транспорт средствосына, ягъни мотоцикл йөртүчег? өстенлек бирел?. Шулай ук, р?тл?рне алыштыра башлаганчы, транспорт йөртүчел?р уңга борылу һ?м сулга борылу турында кис?тү сигналлары бир?л?р.
Вопрос №5: Каким правилам должны придерживаться каждый транспорт, двигаясь в данных условиях? Как тут могут двигаться пешеходы?
Сорау №5: Бу урамда кайсы таранспортлар нинди хәрәкәтләргә буйсынып хәрәкәт итәләр? Монда җәяүлеләр ничек хәрәкәт итәргә тиеш?
Бу урамда кайсы таранспортлар нинди хәрәкәтләргә буйсынып хәрәкәт итәләр? Монда җәяүлеләр ничек хәрәкәт итәргә тиеш? Җавап №5: Бу р?семд? ике яклы юл сүр?тл?нелг?н. Транспорт йөртүчел?р һ?р кайсы үз тиешле юлыннан бара. №1 транспорт чарасы уң яктан х?р?к?т ит?. Әг?р каршыда х?р?к?т итүче транспорт булмаса, монда алдагы транспортны узып кит?рг? мөмкин, чөнки уртада өзек-өзек полоса ята. Велосипед йөртүче д? дөрес х?р?к?т ит?. Ул уң яктан юлның кырыеннан 1 метр ераклыктагы ара калдырырга тиеш. Ә җ?яүлел?р өчен тротуар юк, шуңа күр?, җ?яүлел?р машина юлының кырыеннан йөрил?р. Юл кырыеннан барганда, юлдан кил? торган автомобильл?рг? каршы юн?лешт? барырга кир?к.
Вопрос №6: Анализируйте силы, показанные на рисунке. От чего зависят величины этих сил и какие значения это имеет для транспорта?
B>Сорау №6: Рәсемдә күрсәтелгән көчләрне анализлап бирегез. Бу көчләрнең зурлыгы нәрсәләрдән бәйле һәм транспорт өчен аның нинди әһәмияте бар?
Гал?мд?ге барлык җисемн?рнең үзара тартылулары бөтендөнья тартылуы дип атала. Җирнең җисемне үзен? тарту көче авырлык көче дип атала. Р?семд? кызыл уклар бел?н авырлык көче сүр?тл?нг?н. G - авырлык көче. Ул биредә ике көчкә таркала: Р- басым көченә һәм Рск - артка таба тәгәрәтүче кчкә. Авышлык зур булган саен басым көче кими һәм түгәрәтүче көч арта.. Яшел уклар белән ышкылу көче Ртр күрсәтелгән. Бу көч тәгәрәтүче көчкә каршы тора. Ышкылу көче тәгәрәтүче көчтән ким булса, машина артка китә башлый. Биредәге ышкылу көче җир белән тәгәрмәч арасындагы шартлардан башка авышлыктан да бәйле. Авышлык арттканда басым көче кимегәнлектән ышкылу көче дә кими. Чөнки ул басым көченнә туры пропорциональ. Шофер тауга күтәрелгәндә ышкылу көченең кимегәнен белергә тиеш.
Вопрос №7: Объясните числа, указанные на рисунке. Что они означают? Как могут изменяться эти числа при изменении состояния дороги?
Сорау №7: Бу рәсемдәге саннарга аңлатма бирегез. Юлның торышы үзгәргәндә бу саннар ничек үзгәрергә мөмкин?
Рәсемдә коры әйбәт юлда йөк машинасы бара. Аның тизлеге 40 км/сәг.Әгәр ул юлда барганда шушы рәсемдә бирелгән сәгатенә 40 км/сәг. тизлек белән барса, туктаган вакытта бу йөк машинасы тулысынча туктап беткәнче 19 м юл үткәнлеген күрсәтә. Икенче рәсемдә аның тизлеге югарырак 80 км/сәг. Моннан аның югарырак тизлек белән барса туктый башлаганнан алып, туктап беткәнче ул зуррак ара 76 м юл үтә. Димәк: йөк машинасының тизлеге зур булса, туктый башлаганнан алып, туктаганчыга кадәр ул, күбрәк юл үтә, ә тизлеге аз булса, ул азрак юл үтәчәк. Бозлавык, юеш һәм башка начар шартлар булганда әлеге тормозлау юлы дигән саннар шактый арта. Шоферлар һәм җәяүлеләр бу турыда яхшы белергә тиешләр.
Вопрос №8: Какие правила необходимо четко выполнять на данном перекрестке? Какие правила должны выполнять водители и пешеходы на данном перекрестке?
Сорау №8: Бу чатта нинди кагыйдәләрне төгәл үтәргә кирәк? Бу чатта транспорт чаралары һәм җәяүлеләр нинди кагыйдәләргә буйсыналар?
Бу рәсемдә бер үк дәрәҗәдәге юллар сурәтләнгән. Каршы як юлдан мотоцикл, ә аңа каршы юлдан җиңел машина килә. Аларның икесе өчен дә светофорда яшел ут янган. Алар икесе дә бер үк якка һәм бер үк юлдан китәргә тиеш. Рәсемдә мотоциклчы да машина да бер юлы китә алмый. Шуңа да кагыйдә буларак җиңел машина уң як кагыйдәсе буенча мотоциклчыга юл бирә. Мотоциклчы киткәч кенә, машина аның артыннан кузгала. Икенче каршы як юлдан килүче шофёрлар өчен кызыл ут яна , алар көтеп тора. Ә җәяүлеләргә бу юлларда зур игътибарлылык сорала. Җәяүлеләр, машиналар өчен кызыл ут, ә үзләренә яшел ут янгач кына юл аркылы чыгалар , машиналар кагыйдәне үтәп, җәяүлеләр юлдан чыгып беткәнен көтә, аннан соң гына юлларын дәвам итә.
Вопрос №9: Правильно ли делают водитель и пешеход на данном месте? Какие правила они должны выполнять в двнных условиях?
Сорау №9: Бу урында транспорт йөртүче һәм җәяүле дөрес эшлиме? Алар нинди кагыйдәләргә буйсынырга тиеш?
Бу рәсемдә зебра аша, урам арткылы чыгучы җәяүле һәм хәрәкәт итүче машина сурәтләнгән. Монда юл билгеләре дә бар.Бу-“җәяүлеләр юлы” дигән билге. Монда җәяүле дөрес эшли һәм хәрәкәт итүче машина да дөрес эшли дип саныйбыз.Бу вакытта, әгәр светофор һәм башка төрле билгеләр юк икән, җәяүле зебрадан чыга ала. Әмма ул саклык чараларын күрергә тиеш. Җәяүле зебрага атлап кергәч, хәрәкәт итүче машина аны көтеп торырга һәм аны үткәреп җибәрергә тиеш. Бары тик җәяүле чыгып беткәч кенә , машина юлын дәвам итә.
Вопрос №10: Какие знаки тут вы видите? Дайте анализ действиям, движущимся на данном участке дороги?
Сорау №10: Монда нинди тамга-билгеләр күрсәтелгән? Биредә күрсәтелгән хәрәкәт итүчеләрнең гамәлләренә анализ ясагыз
Бу рәсемдә зебра күрсәтелгән һәм юл уртасында бер кеше басып тора. Бу вакытта машиналар туктап бу кешене юл аркылы үткәреп җибәрергә тиешләр. Әгәр дә монда светофор торса бу вакытта инде бөтенесе светофорга гына карап чыгарга тиешләр. Машиналар яшел төс янганда моннан чыгып китәләр, кешеләр туктап торырга тиешләр. Ә машиналарга кызыл төс янса, бу вакытта алар туктарга, ә кешеләр чыгарга тиешләр. Әгәрдә яшел төс янганчы юл арткылы чыгып җитеп булмаса, бу кеше уртада басып торырга тиеш.
Вопрос №11: Что хотел объснить художник через этот рисунок?
Сорау №11: Художник бу рәсем аша нәрсәләр аңлатырга тели?
Художник бу рәсем аша физика дәресләрендә куркынычсызлык кагыйдәләрен аңлатырга тели. Электрофор машинасында югары көчәнештәге ток барлыкка килә. Бу тәҗрибә аеруча саклык чаралары белән башкарыла. Аны коргач, аңа кул белән кагылырга ярамый. Физика фәне куркынычсызлык кагыйдәләрен төгәл үтәүне таләп итә торган фән. Лаборатор һәм демонстрацион тәҗрибә караганда төрле җиһазлар, приборлар, инструментлар, реактив, электр тогы файдаланыла. Лаборатор җиһазлар төзек булмаса, эшләгән вакыттагы хаталар, куркынычсызлык кагыйдәләрен төгәл үтәмәсәң физика дәресләрендә гадәттән тыш хәлләр килеп чыгарга мөмкин. Бу вакытта янгын, шартлау, төрле травмалар булырга мөмкин. Травмалар барлыкка килүнең төп сәбәпләре. Куркыныч факторлар: 1. Электр тогы. 2.Хәрәкәтләнә торган приборлар. 3. Агулы, янучан, җиңел кабынып китүче, шартлаучан матдәләр. 4.Тиз ватыла торган пыяла. Физика дәресләрендә травматизм булдырмас өчен төгәл техника куркынычсызлыгы кагыйдәләрен һәм хезмәтне саклау кагыйдәләрен үтәргә кирәк. Физика дәресләрендә куркынычсызлык кагыйдәләре: 1.Кабинетка керү һәм чыгу һәм нинди дә булса эш эшләү укытучы ризалыгы белән генә эшләнә. 2. Практик эш эшләр алдыннан эш барышы белән яхшылап танышырга, тәртипләп эшләргә, эшләп бетергәч җыештырып куярга. 3. Эш башлар алдыннан приборлар төзек булырга тиеш. 4. Эшне укытучы рөхсәте белән генә эшләргә, укытучыдан башка берни дә эшләмәскә. 5. Пыяла белән эшләгәндә сак эш итәргә кирәк. 6. Электр приборлары белән эш иткәндә схеманы җыйганнан соң укытучы яки лаборантка күрсәтергә кирәк. 7.Электр приборлары һәм машиналары янында эшләгәндә (рәсемдә) кулның, киемнең, чәчләрнең әйләнүче детальләргә тидерүдән сакларга кирәк. 8. Савыт- саба ватылса аны махсус кораллар белән җыярга кирәк. 9. Җиңел кабынып китүче матдәләр түгелсә укытучыга әйтергә. 10. Эш беткәннән соң туклану чыганагын өзәргә, схеманы сүтәргә, эш урынын тәртипләргә, кулны сабын белән юарга.
Вопрос №12: Дайте разъяснение рисунку и знакам, показанным на рисунке
Сорау №12: Рәсемгә һәм рәсемдәге тамгаларга аңлатма бирегез.
Биредә күп катлы йортта пожар килеп чыгу сурәтләнгән. Ул лифта пожар булырга мөмкин. Пожар вакытында “ Вызов” кнопкасына басып диспетчерга хәбәр итәргә кирәк. Лифтның туктаганын көтәргә һәм тиз арада кабинадан чыгу юлын карарга кирәк. Лифттан чыккач ишекне заблокировать итәргә кирәк. Пожар вакытында тиз арада пожарныйларны 01 телефоны аша чакырырга кирәк. Пожарны үзең сүндереп карарга. Лифт этажлар арасында туктаган очракта диспетчерны һаман чакырырга һәм ишекне үзебезгә ачарга тырышып карарга. Әгәр дә лифтны ташлау мөмкин булмаса.бу очракта авыз һәм борынны тукыма белән капларга кирәк һәм идәнгә утырып тыныч кына ярдәм көтәргә кирәк. Рәсемнең уң ягындагы тамгалар: 1. Жылыткыч приборлардан файдалану тыела. 2. Ут һәм газдан файдалану тыела. 3. Ут белән сак булыгыз. Кисәтү тамгасы
Вопрос №13: Какие правила безопасности можно предупредить через данный рисунок?
Сорау №13: Биредә күрсәтелгән рәсем ярдәмендә нинди куркынычсызлык кагыйдәләрен кисәтеп була?
Укучылар күп вакыт үзләренчә шартлаткыч матдәләр ясарга яраталар: петарда, шартлаткыч пакетлар, мина, самопал, хлопушкалар. Мондый шөгыльнең куркыныч ягы шунда укучыларның шартлаткыч матдәләр ясар өчен белемнәре дә җитми, тәҗрибәләре дә юк. Мондый экспериментлар шартлау, авыр җәрәхәтләр, балаларның үлеме белән төгәлләнергә мөмкин. Укучыларда мондый активлык Яңа ел бәйрәме алдыннан күзәтелә. Һәрбер кеше диярлек, Яңа ел төнендә бәйрәм салютында катнаша. Фаҗигале очракларда күзләр, тәннең йомшак тукымалары, сөякләр зарарланырга, куллар, аяклар өзелергә, пешәргә мөмкин һәм янгын чыгу куркынычы бар. Шартлаткыч матдәләрнең аерым кисәкләре тукымаларга, тән куышларына кереп үлемгә дә китерергә мөмкин. Теләсә нинди шартлаткыч матдә белән дөрес эш итә белмәсәң һәм дөрес сакламасаң шартларга мөмкин. Истә тотыгыз: үз белдегең буенча шартлаткыч матдәләрне зарарсызландырырга ярамый, аны махсус кешеләр эшли. Шартлаткыч матдәләрне үзеңә ясарга ярамый. -Кесәдә шартлаткыч матдәләр яки аларны ясар өчен кирәкле булган матдәләрне йөртергә ярамый, алар җылылык яки механик көч тәэсирендә шартларга мөмкин. Теләсә нинди шартлаткыч матдә үлемгә китерегә мөмкин. Гадәттән тыш хәл килеп чыкмас өчен олы кешеләргә: - укучылар белән шартлаткыч матдәләрнең зарары турында әңгәмә үткәрергә; - әгәр дә укучыларда шундый шартлаткыч матдәләр булса, аларны алырга, куркыныч булмаган урынга куярга һәм милициягә хәбәр итәргә; - сугыштан соң калган шартлаткыч матдәләр очраса яки алар турында хәбәр ишетелсә, кичекмәстән милиц;иягә хәбәр итәргә кирәк; - бу урынга милиция хезмәткәрләре килгәнче сак куярга; - үз белдегең белән сугыштан калган шартлаткыч матдәләрне эзләргә ярамый.
Вопрос №14: Какие неприятности могут возникнуть с домашними электроприборами? Какие правила необходимо знать и выполнять об этом?
Сорау №14: Өйдә электр приборлары белән нинди куркынычлар килеп чыгарга мөмкин? Өйдә бу турыда нинди кагыйдәләрне белергә һәм үтәргә кирәк?
-Өйдә ватык электротехника арматурасыннан һәм шнураларыннан файдаланырга; - Юеш чүпрәк белән хәтта өзелгән лампаларга һәм яктырткычларны сөртергә. - Бер үк вакытта электр приборларына һәм җиргә тоташтырылган предметларга орылырга. - Көчәнештә торган электр приборларын һәм арматураны ремонтларга. - Кулдан ясалган розеткаларны кулланырга һәм шнурдан тартырга; Сак булыгыз : - Лампаларны агач урындыкка яки баскычка баскан килеш, электр энергиясеннән өзеп. алыштырырга. - Электр челтәренә балаларны якын китерергә ярамый. - Штепсель розеткаларыннан озак файдаланмаганда саклагыч колпачоклар куярга. Өйдә электр приборлары белән дөрес эшләмәгәндә: кеше аша узучы ток аңа төрле начар тәэсирләр ясый ( пешү, организм тукымаларында төрле химик үзгәрешләр, механик имгәнү; һуштан язу, көзән җыеру, сулыш туктау, хәтта үлемнәргә китерергә мөмкин.) Рәсемдә изоляция һәм электр җайланмасының ток йөртүче өлешләренең тоташуы бозылу күренеше сүрәтләнгән, бу вакытта ток кулланучыга кермичә үтеп китә, ток чыганагы үзенә эшли. Нәтиҗәдә үткәргечләр бик нык кыза, изоляция бозыла һәм яна башлый, бу янгын чыгуга китерә.
Вопрос №15: Кому, в каких случаях и какой вред оказывает табакокурение?
Сорау №15: Тәмәке тартуның кемнәргә нинди очракларда нинди зыяны бар? 
Тәмәке тартуның иң күп зыяны укучыларда күзәтелә. Иң беренче чиратта тәмәке нерв системасына, йөрәк, кан тамырлары системасына үтергеч тәэсир ясый. Тәмәке тартучы баланың физик күнегүләр эшләгәндә хәле бетә. анимея, ашкайнату эшчәнлеге бозыла, физик үсеше һәм акыл үсеше тоткарлана. Тәмәке тартучының уку сыйфаты да түбәнәя. Тәмәке тартмаучы кешеләр белән чагыштырганда. тәмәке тартучылар стенокардия белән -13. инфаркт миокард белән - 12 ,ашказаны язвасы белән -10 , үпкә рагы белән -30 тапкыр күбрәк авырыйлар. Укучыларның тәмәке тартуы зур кешеләр белән чагыштырганда 2 тапкыр куркынычрак. Тәмәке тартучы кешенең йөрәге көнгә 15 мең тапкыр күбрәк кыскара. Тәмәке төтене авыз эчендә. бугаздагы бронхлардагы лайланы тышчаны зарарлый. Ә бу теш казналыкларының йомшавына, авыз эче бозылуга, тамак авыруына китерә. Тәмәке тартучы кешеләрнең тавышы карлыга. Тәмәке тарту кызларга тагын да күбрәк зыян сала: аларның тән тиреләре “шәлперәя” тавышлары карлыга, битләре җыерчыклана, тешләре, иреннәре саргая. Андый кызлар тиз ярсыналар, кызып китәләр. Тәмәке тартучы кыздан сәламәт бала туу шикле. Укучыларда тәмәке тарта башлаучы төп сәбәбе: а ) зурларга охшау; б ) зур һәм мөстәкыйль булып күренәсе килү; в ) куркыныч якларын белмәү ; г ) бик еш укучылар компания өчен тарта башлыйлар, Тәмәке белән беренче танышу 11-12 яшьләрдә күзәтелә.
БЕРЕНЧЕ ПАКЕТ
Примерные ответы на задания 7-8 классов
ПЕРВЫЙ ПАКЕТ
Биредә укучылар җибәргән җаваплардан кайбер үрнәкләр бирелә. Бу җаваплар әле тулы аңлатмалар белән бирелгән дип булмый. Алар җаваплардан өзекләр генә.
Здесь предлагается выдержки из ответов некоторых команд. Их еще недостаточно считать полными ответами с комментарием.
ИКЕНЧЕ ПАКЕТ биремнәренә җаваплар биредә
Ответы заданий ВТОРОГО ПАКЕТА здесь
ӨЧЕНЧЕ ПАКЕТ биремнәренә җаваплар биредә
Ответы заданий ТРЕТЬЕГО ПАКЕТА здесь
ДҮTЕНЧЕ ПАКЕТ биремнәренә җаваплар биредә
Ответы заданий ЧЕТВЕРТОГО ПАКЕТА здесь
Вопрос №1: Дать характеристику дороге, объектам, находящимся вокруг дороги, что показано на рисунке. В какие направления имеет права двигаться водитель транспорта?
Сорау №1: Бу рәсемдә сүрәтләнгән юлга, юл тирәли объектларга характеристика бирегез. Транспорт йөртүче нинди юнәлешләрдә хәрәкәт итәргә хокуклы?
Әлеге машина шәһәр урамыннан бара. Юлның як-ягында ягулык салу станцияләре урнашкан. “Ягулык салу станциясе” дигән язу күренеп тора. Юлга уңга һәм турыга барырга боерган (мөмкин диелгән) билге куелган. Машина А яки Б юнәлешендә бара ала. А юнәлешенә барганда машина тизлеген киметергә тиеш. В юнәлешендә керергә ярамый.
Вопрос №2: На основе каких правил имеют право двигаться пешеходы и водители транспортных средств при данных условиях?
Сорау №2: Бу чатта җәүлеләр һәм күрсәтелгән транспорт чаралары нинди кагыйдәләргә буйсынып хәрәкәт итәргә тиеш?
Бу рәсемдә дүрт юл кисешкән чат күрсәтелгән. Рәсемдә йөк һәм җиңел машина бар. Җиңел машина алдында үткәреп җибәрү билгесе тора. Ул башкаларга юл бирергә тиеш. Җиңел машина өчен уң якка гына борылганда юлның бер генә юнәлештә икәнлнгн искәртелә. Әмма ул уңга да , туры да, кирегә борылып та китә ала. Бары тик сулга борылырга гына рөхсәт юк. Йөк машинасы уң якка борылырга тели. Бу ике машина бер-берсенә комачауламыйча, юлларын дәвам итә алалар. Җәяүлеләр юлның икенче ягына җиңел машина алдыннан чыга алалар. Әмма саклык чараларын күрү зарури.
Вопрос №3: Дайте характеристику всем участкам данной дороги и транспортам, движущимся там. Какие правила должны выполняться в данных условиях?
Сорау №3: Юлның барлык өлешләренә һәм һәм хәрәт итүче транспортларга характеристика бирегез. Монда нинди кагыйдәләр сакланырга тиеш?
3. Бу рәсемдә юл һәм ике машина күрсәтелгән. Уң яктагы машинаны А дип, ә сул яктагы машинаны Б дип алыйк. Юл пунктир сызыклар белән икегә бүленгән. Б машинасы шуше сызыкның сул ягында бара. Аның алдында ике ук күрсәтелгән. Бу ике ук сызыкның уң ягына таба күрсәтелеп ясалган. Уклар нәрсәне аңлата соң? Аларның үз мәгънәләре бар. Бу очракта уклар юлның тараюын кисәтә һәм машинаны уң якка алырга куша. Димәк; Б машинасы А машинасы артына чыгарга һәм юлны шул рәвешле дәвам итәргә тиеш. Юл тарайганлыктан Б машинасы монда обгон ясый алмый.
Вопрос №4: Дайте характеристику дороге, знакам и линиям указанным здесь. Какие правила должны выполняться здесь?
Сорау №4: Юлга һәм юлдагы тамга-сызыкларга характеристика бирегез. Бу очракта нинди кагыйдәләр үтәлергә тиеш?
Бу урамда ике яклы юл күрс?телг?н. Һ?м бер үк юн?лешт?ге юлдагы өзек-өзек ак сызыклар – арттан килг?н транспортка узып кит?рг? мөмкинлекне белдер?. Машина йөртүчел?р, чатка килеп җит?р?к, аларга моннан соң кайсы якка уңга, сулга яис? кирег? борылып кит?рг? кир?к булуга карап, х?р?к?т итү юн?лешен үзг?рт? алалар. Моның өчен алдан, чатка килеп җитк?нче үк, полосаларын үзг?ртеп тезел?л?р. Уң якка борылырга тиешле машина йөртүчел?р тротуар янына, кырыйдагы уң як полсага чыга. Әлеге р?семд? бер үк юн?лешт? баручы машина уң якка, ? мотоцикл сул якка юл алырга тели. Бу очракта уң яктан барган транспорт средствосына, ягъни мотоцикл йөртүчег? өстенлек бирел?. Шулай ук, р?тл?рне алыштыра башлаганчы, транспорт йөртүчел?р уңга борылу һ?м сулга борылу турында кис?тү сигналлары бир?л?р.
Вопрос №5: Каким правилам должны придерживаться каждый транспорт, двигаясь в данных условиях? Как тут могут двигаться пешеходы?
Сорау №5: Бу урамда кайсы таранспортлар нинди хәрәкәтләргә буйсынып хәрәкәт итәләр? Монда җәяүлеләр ничек хәрәкәт итәргә тиеш?
Бу урамда кайсы таранспортлар нинди хәрәкәтләргә буйсынып хәрәкәт итәләр? Монда җәяүлеләр ничек хәрәкәт итәргә тиеш? Җавап №5: Бу р?семд? ике яклы юл сүр?тл?нелг?н. Транспорт йөртүчел?р һ?р кайсы үз тиешле юлыннан бара. №1 транспорт чарасы уң яктан х?р?к?т ит?. Әг?р каршыда х?р?к?т итүче транспорт булмаса, монда алдагы транспортны узып кит?рг? мөмкин, чөнки уртада өзек-өзек полоса ята. Велосипед йөртүче д? дөрес х?р?к?т ит?. Ул уң яктан юлның кырыеннан 1 метр ераклыктагы ара калдырырга тиеш. Ә җ?яүлел?р өчен тротуар юк, шуңа күр?, җ?яүлел?р машина юлының кырыеннан йөрил?р. Юл кырыеннан барганда, юлдан кил? торган автомобильл?рг? каршы юн?лешт? барырга кир?к.
Вопрос №6: Анализируйте силы, показанные на рисунке. От чего зависят величины этих сил и какие значения это имеет для транспорта?
B>Сорау №6: Рәсемдә күрсәтелгән көчләрне анализлап бирегез. Бу көчләрнең зурлыгы нәрсәләрдән бәйле һәм транспорт өчен аның нинди әһәмияте бар?
Гал?мд?ге барлык җисемн?рнең үзара тартылулары бөтендөнья тартылуы дип атала. Җирнең җисемне үзен? тарту көче авырлык көче дип атала. Р?семд? кызыл уклар бел?н авырлык көче сүр?тл?нг?н. G - авырлык көче. Ул биредә ике көчкә таркала: Р- басым көченә һәм Рск - артка таба тәгәрәтүче кчкә. Авышлык зур булган саен басым көче кими һәм түгәрәтүче көч арта.. Яшел уклар белән ышкылу көче Ртр күрсәтелгән. Бу көч тәгәрәтүче көчкә каршы тора. Ышкылу көче тәгәрәтүче көчтән ким булса, машина артка китә башлый. Биредәге ышкылу көче җир белән тәгәрмәч арасындагы шартлардан башка авышлыктан да бәйле. Авышлык арттканда басым көче кимегәнлектән ышкылу көче дә кими. Чөнки ул басым көченнә туры пропорциональ. Шофер тауга күтәрелгәндә ышкылу көченең кимегәнен белергә тиеш.
Вопрос №7: Объясните числа, указанные на рисунке. Что они означают? Как могут изменяться эти числа при изменении состояния дороги?
Сорау №7: Бу рәсемдәге саннарга аңлатма бирегез. Юлның торышы үзгәргәндә бу саннар ничек үзгәрергә мөмкин?
Рәсемдә коры әйбәт юлда йөк машинасы бара. Аның тизлеге 40 км/сәг.Әгәр ул юлда барганда шушы рәсемдә бирелгән сәгатенә 40 км/сәг. тизлек белән барса, туктаган вакытта бу йөк машинасы тулысынча туктап беткәнче 19 м юл үткәнлеген күрсәтә. Икенче рәсемдә аның тизлеге югарырак 80 км/сәг. Моннан аның югарырак тизлек белән барса туктый башлаганнан алып, туктап беткәнче ул зуррак ара 76 м юл үтә. Димәк: йөк машинасының тизлеге зур булса, туктый башлаганнан алып, туктаганчыга кадәр ул, күбрәк юл үтә, ә тизлеге аз булса, ул азрак юл үтәчәк. Бозлавык, юеш һәм башка начар шартлар булганда әлеге тормозлау юлы дигән саннар шактый арта. Шоферлар һәм җәяүлеләр бу турыда яхшы белергә тиешләр.
Вопрос №8: Какие правила необходимо четко выполнять на данном перекрестке? Какие правила должны выполнять водители и пешеходы на данном перекрестке?
Сорау №8: Бу чатта нинди кагыйдәләрне төгәл үтәргә кирәк? Бу чатта транспорт чаралары һәм җәяүлеләр нинди кагыйдәләргә буйсыналар?
Бу рәсемдә бер үк дәрәҗәдәге юллар сурәтләнгән. Каршы як юлдан мотоцикл, ә аңа каршы юлдан җиңел машина килә. Аларның икесе өчен дә светофорда яшел ут янган. Алар икесе дә бер үк якка һәм бер үк юлдан китәргә тиеш. Рәсемдә мотоциклчы да машина да бер юлы китә алмый. Шуңа да кагыйдә буларак җиңел машина уң як кагыйдәсе буенча мотоциклчыга юл бирә. Мотоциклчы киткәч кенә, машина аның артыннан кузгала. Икенче каршы як юлдан килүче шофёрлар өчен кызыл ут яна , алар көтеп тора. Ә җәяүлеләргә бу юлларда зур игътибарлылык сорала. Җәяүлеләр, машиналар өчен кызыл ут, ә үзләренә яшел ут янгач кына юл аркылы чыгалар , машиналар кагыйдәне үтәп, җәяүлеләр юлдан чыгып беткәнен көтә, аннан соң гына юлларын дәвам итә.
Вопрос №9: Правильно ли делают водитель и пешеход на данном месте? Какие правила они должны выполнять в двнных условиях?
Сорау №9: Бу урында транспорт йөртүче һәм җәяүле дөрес эшлиме? Алар нинди кагыйдәләргә буйсынырга тиеш?
Бу рәсемдә зебра аша, урам арткылы чыгучы җәяүле һәм хәрәкәт итүче машина сурәтләнгән. Монда юл билгеләре дә бар.Бу-“җәяүлеләр юлы” дигән билге. Монда җәяүле дөрес эшли һәм хәрәкәт итүче машина да дөрес эшли дип саныйбыз.Бу вакытта, әгәр светофор һәм башка төрле билгеләр юк икән, җәяүле зебрадан чыга ала. Әмма ул саклык чараларын күрергә тиеш. Җәяүле зебрага атлап кергәч, хәрәкәт итүче машина аны көтеп торырга һәм аны үткәреп җибәрергә тиеш. Бары тик җәяүле чыгып беткәч кенә , машина юлын дәвам итә.
Вопрос №10: Какие знаки тут вы видите? Дайте анализ действиям, движущимся на данном участке дороги?
Сорау №10: Монда нинди тамга-билгеләр күрсәтелгән? Биредә күрсәтелгән хәрәкәт итүчеләрнең гамәлләренә анализ ясагыз
Бу рәсемдә зебра күрсәтелгән һәм юл уртасында бер кеше басып тора. Бу вакытта машиналар туктап бу кешене юл аркылы үткәреп җибәрергә тиешләр. Әгәр дә монда светофор торса бу вакытта инде бөтенесе светофорга гына карап чыгарга тиешләр. Машиналар яшел төс янганда моннан чыгып китәләр, кешеләр туктап торырга тиешләр. Ә машиналарга кызыл төс янса, бу вакытта алар туктарга, ә кешеләр чыгарга тиешләр. Әгәрдә яшел төс янганчы юл арткылы чыгып җитеп булмаса, бу кеше уртада басып торырга тиеш.
Вопрос №11: Что хотел объснить художник через этот рисунок?
Сорау №11: Художник бу рәсем аша нәрсәләр аңлатырга тели?
Художник бу рәсем аша физика дәресләрендә куркынычсызлык кагыйдәләрен аңлатырга тели. Электрофор машинасында югары көчәнештәге ток барлыкка килә. Бу тәҗрибә аеруча саклык чаралары белән башкарыла. Аны коргач, аңа кул белән кагылырга ярамый. Физика фәне куркынычсызлык кагыйдәләрен төгәл үтәүне таләп итә торган фән. Лаборатор һәм демонстрацион тәҗрибә караганда төрле җиһазлар, приборлар, инструментлар, реактив, электр тогы файдаланыла. Лаборатор җиһазлар төзек булмаса, эшләгән вакыттагы хаталар, куркынычсызлык кагыйдәләрен төгәл үтәмәсәң физика дәресләрендә гадәттән тыш хәлләр килеп чыгарга мөмкин. Бу вакытта янгын, шартлау, төрле травмалар булырга мөмкин. Травмалар барлыкка килүнең төп сәбәпләре. Куркыныч факторлар: 1. Электр тогы. 2.Хәрәкәтләнә торган приборлар. 3. Агулы, янучан, җиңел кабынып китүче, шартлаучан матдәләр. 4.Тиз ватыла торган пыяла. Физика дәресләрендә травматизм булдырмас өчен төгәл техника куркынычсызлыгы кагыйдәләрен һәм хезмәтне саклау кагыйдәләрен үтәргә кирәк. Физика дәресләрендә куркынычсызлык кагыйдәләре: 1.Кабинетка керү һәм чыгу һәм нинди дә булса эш эшләү укытучы ризалыгы белән генә эшләнә. 2. Практик эш эшләр алдыннан эш барышы белән яхшылап танышырга, тәртипләп эшләргә, эшләп бетергәч җыештырып куярга. 3. Эш башлар алдыннан приборлар төзек булырга тиеш. 4. Эшне укытучы рөхсәте белән генә эшләргә, укытучыдан башка берни дә эшләмәскә. 5. Пыяла белән эшләгәндә сак эш итәргә кирәк. 6. Электр приборлары белән эш иткәндә схеманы җыйганнан соң укытучы яки лаборантка күрсәтергә кирәк. 7.Электр приборлары һәм машиналары янында эшләгәндә (рәсемдә) кулның, киемнең, чәчләрнең әйләнүче детальләргә тидерүдән сакларга кирәк. 8. Савыт- саба ватылса аны махсус кораллар белән җыярга кирәк. 9. Җиңел кабынып китүче матдәләр түгелсә укытучыга әйтергә. 10. Эш беткәннән соң туклану чыганагын өзәргә, схеманы сүтәргә, эш урынын тәртипләргә, кулны сабын белән юарга.
Вопрос №12: Дайте разъяснение рисунку и знакам, показанным на рисунке
Сорау №12: Рәсемгә һәм рәсемдәге тамгаларга аңлатма бирегез.
Биредә күп катлы йортта пожар килеп чыгу сурәтләнгән. Ул лифта пожар булырга мөмкин. Пожар вакытында “ Вызов” кнопкасына басып диспетчерга хәбәр итәргә кирәк. Лифтның туктаганын көтәргә һәм тиз арада кабинадан чыгу юлын карарга кирәк. Лифттан чыккач ишекне заблокировать итәргә кирәк. Пожар вакытында тиз арада пожарныйларны 01 телефоны аша чакырырга кирәк. Пожарны үзең сүндереп карарга. Лифт этажлар арасында туктаган очракта диспетчерны һаман чакырырга һәм ишекне үзебезгә ачарга тырышып карарга. Әгәр дә лифтны ташлау мөмкин булмаса.бу очракта авыз һәм борынны тукыма белән капларга кирәк һәм идәнгә утырып тыныч кына ярдәм көтәргә кирәк. Рәсемнең уң ягындагы тамгалар: 1. Жылыткыч приборлардан файдалану тыела. 2. Ут һәм газдан файдалану тыела. 3. Ут белән сак булыгыз. Кисәтү тамгасы
Вопрос №13: Какие правила безопасности можно предупредить через данный рисунок?
Сорау №13: Биредә күрсәтелгән рәсем ярдәмендә нинди куркынычсызлык кагыйдәләрен кисәтеп була?
Укучылар күп вакыт үзләренчә шартлаткыч матдәләр ясарга яраталар: петарда, шартлаткыч пакетлар, мина, самопал, хлопушкалар. Мондый шөгыльнең куркыныч ягы шунда укучыларның шартлаткыч матдәләр ясар өчен белемнәре дә җитми, тәҗрибәләре дә юк. Мондый экспериментлар шартлау, авыр җәрәхәтләр, балаларның үлеме белән төгәлләнергә мөмкин. Укучыларда мондый активлык Яңа ел бәйрәме алдыннан күзәтелә. Һәрбер кеше диярлек, Яңа ел төнендә бәйрәм салютында катнаша. Фаҗигале очракларда күзләр, тәннең йомшак тукымалары, сөякләр зарарланырга, куллар, аяклар өзелергә, пешәргә мөмкин һәм янгын чыгу куркынычы бар. Шартлаткыч матдәләрнең аерым кисәкләре тукымаларга, тән куышларына кереп үлемгә дә китерергә мөмкин. Теләсә нинди шартлаткыч матдә белән дөрес эш итә белмәсәң һәм дөрес сакламасаң шартларга мөмкин. Истә тотыгыз: үз белдегең буенча шартлаткыч матдәләрне зарарсызландырырга ярамый, аны махсус кешеләр эшли. Шартлаткыч матдәләрне үзеңә ясарга ярамый. -Кесәдә шартлаткыч матдәләр яки аларны ясар өчен кирәкле булган матдәләрне йөртергә ярамый, алар җылылык яки механик көч тәэсирендә шартларга мөмкин. Теләсә нинди шартлаткыч матдә үлемгә китерегә мөмкин. Гадәттән тыш хәл килеп чыкмас өчен олы кешеләргә: - укучылар белән шартлаткыч матдәләрнең зарары турында әңгәмә үткәрергә; - әгәр дә укучыларда шундый шартлаткыч матдәләр булса, аларны алырга, куркыныч булмаган урынга куярга һәм милициягә хәбәр итәргә; - сугыштан соң калган шартлаткыч матдәләр очраса яки алар турында хәбәр ишетелсә, кичекмәстән милиц;иягә хәбәр итәргә кирәк; - бу урынга милиция хезмәткәрләре килгәнче сак куярга; - үз белдегең белән сугыштан калган шартлаткыч матдәләрне эзләргә ярамый.
Вопрос №14: Какие неприятности могут возникнуть с домашними электроприборами? Какие правила необходимо знать и выполнять об этом?
Сорау №14: Өйдә электр приборлары белән нинди куркынычлар килеп чыгарга мөмкин? Өйдә бу турыда нинди кагыйдәләрне белергә һәм үтәргә кирәк?
-Өйдә ватык электротехника арматурасыннан һәм шнураларыннан файдаланырга; - Юеш чүпрәк белән хәтта өзелгән лампаларга һәм яктырткычларны сөртергә. - Бер үк вакытта электр приборларына һәм җиргә тоташтырылган предметларга орылырга. - Көчәнештә торган электр приборларын һәм арматураны ремонтларга. - Кулдан ясалган розеткаларны кулланырга һәм шнурдан тартырга; Сак булыгыз : - Лампаларны агач урындыкка яки баскычка баскан килеш, электр энергиясеннән өзеп. алыштырырга. - Электр челтәренә балаларны якын китерергә ярамый. - Штепсель розеткаларыннан озак файдаланмаганда саклагыч колпачоклар куярга. Өйдә электр приборлары белән дөрес эшләмәгәндә: кеше аша узучы ток аңа төрле начар тәэсирләр ясый ( пешү, организм тукымаларында төрле химик үзгәрешләр, механик имгәнү; һуштан язу, көзән җыеру, сулыш туктау, хәтта үлемнәргә китерергә мөмкин.) Рәсемдә изоляция һәм электр җайланмасының ток йөртүче өлешләренең тоташуы бозылу күренеше сүрәтләнгән, бу вакытта ток кулланучыга кермичә үтеп китә, ток чыганагы үзенә эшли. Нәтиҗәдә үткәргечләр бик нык кыза, изоляция бозыла һәм яна башлый, бу янгын чыгуга китерә.
Вопрос №15: Кому, в каких случаях и какой вред оказывает табакокурение?
Сорау №15: Тәмәке тартуның кемнәргә нинди очракларда нинди зыяны бар?
Тәмәке тартуның иң күп зыяны укучыларда күзәтелә. Иң беренче чиратта тәмәке нерв системасына, йөрәк, кан тамырлары системасына үтергеч тәэсир ясый. Тәмәке тартучы баланың физик күнегүләр эшләгәндә хәле бетә. анимея, ашкайнату эшчәнлеге бозыла, физик үсеше һәм акыл үсеше тоткарлана. Тәмәке тартучының уку сыйфаты да түбәнәя. Тәмәке тартмаучы кешеләр белән чагыштырганда. тәмәке тартучылар стенокардия белән -13. инфаркт миокард белән - 12 ,ашказаны язвасы белән -10 , үпкә рагы белән -30 тапкыр күбрәк авырыйлар. Укучыларның тәмәке тартуы зур кешеләр белән чагыштырганда 2 тапкыр куркынычрак. Тәмәке тартучы кешенең йөрәге көнгә 15 мең тапкыр күбрәк кыскара. Тәмәке төтене авыз эчендә. бугаздагы бронхлардагы лайланы тышчаны зарарлый. Ә бу теш казналыкларының йомшавына, авыз эче бозылуга, тамак авыруына китерә. Тәмәке тартучы кешеләрнең тавышы карлыга. Тәмәке тарту кызларга тагын да күбрәк зыян сала: аларның тән тиреләре “шәлперәя” тавышлары карлыга, битләре җыерчыклана, тешләре, иреннәре саргая. Андый кызлар тиз ярсыналар, кызып китәләр. Тәмәке тартучы кыздан сәламәт бала туу шикле. Укучыларда тәмәке тарта башлаучы төп сәбәбе: а ) зурларга охшау; б ) зур һәм мөстәкыйль булып күренәсе килү; в ) куркыныч якларын белмәү ; г ) бик еш укучылар компания өчен тарта башлыйлар, Тәмәке белән беренче танышу 11-12 яшьләрдә күзәтелә.