Постояннодействующий очно-заочный конкурс «ПОДСОЛНУХ»
по изучению правил дорожного движения и правил поведения при чрезвычайных ситуациях
 |
Конкурс проводится для учащихся 5-10 классов школ Балтасинского муниципального района РТ
Начало действия проекта 15 октября 2006 года. Автор проекта - Зарипов Рафхат Шакурович
Начало действия проекта 15 октября 2006 года. Автор проекта - Зарипов Рафхат Шакурович
| Девиз конкурса: “Подсолнух всегда смотрит на солнце. Мы смотрим на светлое будущее. Жизнь каждому дается только один раз. Береги свою жизнь и жизнь окружающих!” |
7-8 сыйныф укучылары өчен биремнәренең җавап үрнәкләре
ИКЕНЧЕ ПАКЕТ
Примерные ответы на задания 7-8 классов
ВТОРОЙ ПАКЕТ
Биредә укучылар җибәргән җаваплардан кайбер үрнәкләр бирелә. Бу җаваплар әле тулы аңлатмалар белән бирелгән дип булмый. Алар җаваплардан өзекләр генә.
Здесь предлагается выдержки из ответов некоторых команд. Их еще недостаточно считать полными ответами с комментарием.
БЕРЕНЧЕ ПАКЕТ биремнәренә җаваплар биредә
Ответы заданий ПЕРВОГО ПАКЕТА здесь
ӨЧЕНЧЕ ПАКЕТ биремнәренә җаваплар биредә
Ответы заданий ТРЕТЬЕГО ПАКЕТА здесь
ДҮTЕНЧЕ ПАКЕТ биремнәренә җаваплар биредә
Ответы заданий ЧЕТВЕРТОГО ПАКЕТА здесь
№ 1 сорау: Бу юл билгеләре сезне нәрсә турында кисәтә?
Вопрос №1: О чем предупреждают Вас эти знаки?
1. Бу билгеләр торак пунктлардан читтә , куркыныч урыннан (бу очракта тимер юл кичүе) 150-300 м алдан куела һәм транспорт йөртүчеләрне шлагбаумлы тимер юл кичүенә якынаюны кисәтәләр.
Переезд со шлагбаумом железнодорожный, Но всё же ты должен быть осторожным.
Увидел под знаком полоски три, Метров триста осталось, смотри.
А если увидел полоски две Метров стопятьдесят осталось тебе.
А увидел лишь одну - Метров пятьдесят осталось ехать к нему.
Но близко к поезду не подходи, А то авария может случиться - смотри.
№ 2 сорау: Бу юл билгесе сезгә нәрсә турында аңлата?
Вопрос №2: Что означает Вам этот дорожный знак?
2. Бу билге транспорт йөртүчеләрне трамвай юлларын күрү чикләнгән юл чатлары алдыннан, шулай ук юл чатларыннан читтә, трамвай линиясе белән киселешкә якынаюны кисәтә. Броылышта аеруча сак булырга кирәк.
На дороге знак стоит, что пересечение с линией трамвайной- А на повороте она очень может быть опасной.
№ 3 сорау: Әлеге юл билгесе юлның тайгак өлешеннән нинди ераклыкта куела?
Вопрос №3: На каком расстоянии до скользкого участка дороги устанавливается этот знак?
3. Бу билге тәгәрмәчләр белән юеш юл өслеге арасындагы тоташу коэффициенты 0,3тән ким булган участокларда куела һәм куркыныч участоктан, торак пунктларда 50-100 м алдан, торак пунктлардан читтә 150-300 м алдан куела. Биредә борылыш булу һәм күрү ераклыгы чикләнгән икәнлнкне онытмаска кирәк.
№ 4 сорау: Сезгә юлның асфальтләнмәгән өлешенә кереп китәргә ярыймы?
Вопрос №4: Разрешен ли Вам съезд на дорогу с грунтовым покрытием?
4. На дороге знак стоит, «дорога налево свернёт»,- говорит.
А ты, можешь ехать прямо, или свернуть Но ты сам знаешь, куда тебе повернуть.
Бу 1.31.2 номерлы кисәтү билгесе. Ул төп юлның юнәлешен күрсәтә, күз күреме зур булмаган бу борылыш саклык чарасын сорый, әмма асфальтләнмәгән юлга карамый. Шуңа күрә юлның асфальтлнмәгән өлешенә кереп китәргә ярый. Бу билге уң якка борылуны да тыймый. Әмма сак булырга кирәк.
№ 5 сорау: Мондый шартларда сез нинди урында туктый аласыз?
Вопрос №5: В каком месте вы должны остановиться в данной ситуации?
5. Борылышка кадәр туктап торырга мөмкин. Ә чаттагы билге янында, сызыкның алдына чыкмыйча туктап тору мәҗбүри. Әмма кирәк булган шартларда транспортны күрсәтелгән 200 м араның теләгән урында кыска вакытлы туктатып алырга мөмкин. Билгедә куелган сан, юллар чаты алдыннан, тукталышсыз үтеп китү тыела билгесе булган очракта, юл бирегез билгесеннән юл чатына кадәр ара ераклыгын белгертә.
№ 6 сорау: Мондый халәттә сез нишләргә тиеш?
Вопрос №6: Что Вы должны сделать в данной ситуации?
6. Бирелгән очракта транспорт йөртүче, кисешкән юлдан килүче транспортларга юл бирү өчен, стоп-линия тамгасы алдында туктап торырга тиеш. Туктарга , як-якка карарга, аннан соң гына хәрәкәт итәргә. Мондый билге булган очракта, транспорт йөртүче һәрвакыт стоп-линия алдында, тамга булмаган очракта, йөрү өлеше кырыенда туктарга тиеш һәм кисешүче юлдан килүче транспортларга комачауламаган очракта гына, юллар чатына керә ала.
№ 7 сорау: Бу юл билгесе нәрсәне аңлата?
№7: Что означает этот дорожный знак?
7. Юлда мондый билге торганда каршыга килүче транспорт хәрәкәтенә комачаулык килгән очракта, юлның тар өлешенә керү тыела. Транспорт йөртүче каршыга килүче транспортны үткәреп җибәргәч кенә, тар участокка керә ала. Әгәр каршыга килүче транспорт хәрәкәтенә комачаулык килмәсә, юл бирү мәҗбүри түгел. Мәсәлән, җиңел автомобиль белән мотоциклист иркен үтеп китә алалар икән юл биреп тору кирәк саналмый.
№ 8 сорау: Әлеге билгеләр урнаштырылган зонада турыдан туры үзегезнең эш урынына автомобиль белән керергә рөхсәт ителгәнме?
Вопрос №8: Разрешено ли Вам подъехать непосредственно к месту своей работы, расположенному в зоне действия этих знаков?
8. Можно подъехать к месту своей работы расположенному в зоне действия этих знаков разрешено в любой день.
Бу билгенең көче эш көннәрендә тарала. Искәрмә буларак, маршрут транспортларына карамый. Шулай ук, зәңгәр җирлектә ак авыш сызыклы почта машиналарына, билге астында урнашкан предприятиеләргә хезмәт күрсәтүче, билге астында яшәүче гражданнарга хезмәт күрсәтүче, шул зонада яшәүче һәм эшләүче кешегә, транспорт чаралары белән, бу зонага керү тыелмый. Бу очракларда транспорт чарасы белән бу зонага кергәндә һәм чыкканда, шушы зонага иң якын хәрәкәт рөхсәт ителгән юл чатларыннан файдаланырга тиеш. Бирелгән очракта бу билге астында урнашкан эш урынына без транспорт чарасы белән керә алабыз.
№ 9 сорау: Җиңел автомобильгә юл чатында кайсы юнәлештә хәрәкәт итү рөсәт ителгән?
Вопрос №9: В каком направлении разрешено легковому автомобилю продолжить движение на перекрестке?
9. җиңел автомобильгә турыга һәм юлның икенче ягына чыгып кирегә хәрәкәт иту рөхсәт ителә. Билге сул якка борылуны тыя. Бирелгән очракта билге турыга баруны һәм кирегә борылып китүне тыймый. Җиңел автомобиль турыга һәм кире борылып китә ала.
№ 10 сорау: Әлеге юл чатында Сезгә кайсы юнәлештә хәрәкәтне дәвам итәргә мөмкин?
Вопрос №10: В каких направлениях Вам разрешено продолжить движение на перекрестке?
10. Билге уң якка борылуны тыя. Турыга, сул якка борылуны тыймый. Бирелгән очракта без С (турыга) һәм А (кирегә) юлыннан китә алабыз. В һәм Д юнәлешендә хәрәкәт тыела. Д – билге тулысынча хәрәкәтне тыя. В – кагыйдә тыя. Хәрәкәткә каршы барырга ярамый. Димәк, А буенча ярый; В буенча ярамый,чөнки каршы як полосасы буенча барырга ярамый; С буенча ярый; Д буенча ярамый,чөнки “уң якка борылырга ярамый”дигән знак бар.
№ 11 сорау: Үз-үзеңне саклау өчен газ пистолетын кем һәм кайчан кулланырга хокуклы?
Вопрос №11: Когда и кто может использовать для самозащиты газового пистолета?
11. Үз-үзеңне саклау өчен газ пистолетыннан психик яктан сау сәламәт, судта булмаган 18 яше тулган һәркем куллана ала. Моның өчен районның милиция башлыгына гариза язарга һәм рөхсәт алырга кирәк. Әгәр кеше гомеренэ куркыныч янаса ул кеше газ пистолетыннан файдалана ала.
Үз-үзеңне саклау өчен газ пистолетын медицина күзәтүе үткән .сәламәт кеше куллана ала. Тик газ пистолеты яшәү урыны буенча регистрация үтелергә тиеш. Кеше газ пистолетын аның тормышы өчен куркыныч килеп туган шартларда,уйлап эш итеп кулланырга тиеш
№ 12 сорау: Кайбер бөҗәкләр кай яклары белән куркыныч? Иң куркынычлылары ниндиләр? Алардан зыян күргәндә нинди беренче ярдәм күрсәтеп була?
Вопрос №12: Чем опасны некоторые насекомые? Какие у нас самые опасные? Первая помощь при их укусе.
12.Урман бете, сөлек, шөпшә, озынборын, кеше яки хайван бете.Бу бөҗәкләр кеше өчен куркыныч.
Урман бете – кеше тәненэ кадалып, канны суырырга, аны агуларга мөмкин. Зыян күргәндә бет кадалган урынга сыек май салырга яки суга тыгаргап кирәк. Әгәр дә бет чыкмый икән, табибка мөрәҗәгать итәргә.
Сөлек тешләү кан югалтуга, инфекция элэгугэ китерә. Зыян ккргән очракта канаган урынга бармак белән басып торырга, лейкопластырь ябыштырырга яки бәйләп куярга кирәк. Кан суырып торган сөлекне тартып алырга ярамый. Бу вакытта аның казналыгы тэндә өзелеп калырга мөмкин. Сөлекне тәннән алу өчен аңа тоз яки көл сибәргэ,янып торгантәмәке топчеге белэн басарга кирәк. Сөлек үзе чыгачак.
Шөпшә - аның чаккан урыны шешеп чыга, авырта, кычыта.Бу вакытта температура күтәрелэ, баш авырта.Тәннән шөпшәнен угын алырга кирәк.Табибка күренсән дә ярый.
Озынборын - бер кешедэге авыруларны икенче кешегә тарата.Малярия авыруын китереп чыгара.Озынборын тешләгән урынны кашымаска кирәк, заражение китәргә момкин. Табибка мөрәҗәгать итәргә.
Кеше бете - тиф авыруын тараталар.Бет тешләгэн урынны кашырга ярамый,бу бик куркыныч. Дәвалауны бетлэрнең торенэ карап билгелилэр.
1000000 төр чамасы бөҗәкләрнең бик азы бары 1% чамасы гына кешегә зыян китерә. Иң куркынычлысы - малярия (бизгәк) авыруын таратучы бизгәк озынборыны. Бизгәк озынборыны бизгәк плазмодиясен(паразитны) авыру кешедәнсәламәт кешегә күчерә.
Элпәканатлы бөҗәкләргә бал кортлары, төклетура, шөпшә, божан керә. Алар чага, кеше сәламәтлегенәкуркыныч тудыра.
Беренче ярдәм: 1.Әгәр бөҗәкнең угы тәндә кала икән ,аны шул ук вакытта лезвия яки пинцит белән алырга.Укны басарга ярамый , бу агуның таралуына китерә.
2. Яраны әйбәтләп дезинфекцияләргә,чагылган урынны зеленка белән эшкәртергә.
3. Кул яки аяк зыян күрә икән, авырткан җирдән өстәрәк тыгыз повязка бәйләргә.
4. Аның янына боз кисәге белән пузырь яки су белән тутырылган шешә куярга.
5. Авыру билгеләре көчәйсә,супрастин яки димедрол эчерергә.
6. Тиз арада “Ашыгыч ярдәм” чакырырга.
№ 13 сорау: Балта белән эш иткәндә нинди куркынычсызлык кагыйдәләрен сакларга кирәк?
Вопрос №13: Какие правила надо соблюдать при пользовании топором?
13. Гомумән алганда, мәктәптә укучы бала балта белән эш итәргә тиеш түгел. Ә тормышта эш итәргә туры килсә, иң беренче чиратта балта түтәсе сабына нык итеп урнашканмы, шуны карарга кирәк. Әлбәттә кулларга эш бияләйләрен кияргә онытмаска. Аякларны аерып басып , бераз бөкерәебрәк эшләргә кирәк. Балта белән эшләгәндә кулда перчатка һәм аякта резина кием булырга тиеш. Эшләгәндә балтаны кулдан ычкындырырга ярамый. Алда һәм артта, янда кешеләр торырга тиеш түгел. Эшләгәндә балтаны дөрес итеп сайлап алырга кирәк. Балта дөрес итеп кайралырга тиеш.
№ 14 сорау: Противогаз барлыкка килүнең кыскача тарихын аңлатыгыз һәм противогаз белән файдалану кагыйдәләре нинди?
Вопрос №14: Расскажите краткую историю создания противогаза и правила пользования им?
14. Тарихы. 1914 елда беренче бөтен дөнья сугышы башлана: Германия иленә каршы Россия, Англия, Франөия сугыша. Шул ук елда Ипр яр буйларында Германия белән Англия очраша. Германия газ җибәрә һәм Англиялеләрнең 15 мең кешеләре үлә. Шул ук елның августында Германия белән Россия очраша. Россиянең 6 мең кешесе генә үлә. Чөнки алар белгән булалар. 1915 елда галим-химик Зелинский (1861-1953). противогаз уйлап таба. Ул коробкасына активлаштырылган күмер тутыра. Ул, активлаштырылган к?мер агулы матдәләрне ?зенә әйбәт йота, сеңдерә икәнен ачыклаган. Нәтиҗәдә ул 1915 елда Зелинский противогазын ясаган.1916 елдан башлап сугышчыларга 11млн противогаз җибәрелә.
Противогазны мондый положенияләрдә кияләр: «сәяхәт»-«походное», «әзерлек»- «наготовье», «сугышчан»- «боевое». «Сәяхэт»- «походное» положениесендэ противогазны сул якка кияләр. Сумканын өске ягы бил турысында, клапан эләктерелгән булырга тиеш.
Баш киемен салырга, противогазны алырга. Калынайган җирләреннән ике кул белән шулай итеп тотарга кирәк, тоткан вакытта баш бармак тышта, ә калганнары эчтә калырга тиеш. Күзне йомарга, тирән итеп сулыш алырга һәм чыгармаска. Аскы өлешен ияк астына куярга, кисәк ике кул белән бергә бер үк вакытта өскә дә артка да тартып киергә, җыерылып калмаска тиеш. Һаваны чыгарырга, күзне ачарга, сулый башларга...
№ 15 сорау: Суга батучыга беренче ярдәм ничек күрсәтелә?
Вопрос №15: Расскажите о первой помощи утопающим?
15. Рәсем буенча кыш көне суга батучыга беренче ярдәм күрсәткәндә:
1. Әгәр суга батучы ярдан ерак түгел һәм актив хәрәкәтләнә ала икән,аңа бау,шарф бирергә яки таяк, такта, баскыч сузарга.
2. Суга батучыга кычкырып, аңа ярдәмгә килүегез турында хәбәр итәргә кирәк.Бу аңа көч, ышаныч һәм өмет бирәчәк.
3. Озын таякның ике башыннан тотарга һәм уртасын батучыга бирергә.
4. Суга батучының янына шуышып килергә, аның киемнәреннән тартырга яки кулны бирергә кирәк.Ләкин бу очракта берничә кеше булырга тиеш.Аларга бер-берсенең аякларына тотынырга кирәк.
5. Мөмкин кадәр тизрәк, кыюрак эшләргә кирәк, чөнки суга батучы көчен югалта,туңа һәм су астына китәргә мөмкин.
6. Салкын судан чыккан кешене җайлап кына җылытырга.
Баткан кешене коткарганда анны иң беренче судан алып чыгарга кирәк, җәй, яз, көз көне йөзеп, ә кыш көне боз өстеннән берәр такта, бау белән. Иң башта суга баткан кешене эче белән аска каратып тезгә яткырырга яисә берәр юрганга төреп эче белән каплап салырга . Аркасына басарга берничә тапкыр суы чыксын өчен. Кулъяулык алып авыз эчен чистартырга һәм аркасына салып, башын артка таба аударып ясалма сулыш алдырырга, кирәк булса йөрәгенә ясалма массаж ясарга...
ИКЕНЧЕ ПАКЕТ
Примерные ответы на задания 7-8 классов
ВТОРОЙ ПАКЕТ
Биредә укучылар җибәргән җаваплардан кайбер үрнәкләр бирелә. Бу җаваплар әле тулы аңлатмалар белән бирелгән дип булмый. Алар җаваплардан өзекләр генә.
Здесь предлагается выдержки из ответов некоторых команд. Их еще недостаточно считать полными ответами с комментарием.
БЕРЕНЧЕ ПАКЕТ биремнәренә җаваплар биредә
Ответы заданий ПЕРВОГО ПАКЕТА здесь
ӨЧЕНЧЕ ПАКЕТ биремнәренә җаваплар биредә
Ответы заданий ТРЕТЬЕГО ПАКЕТА здесь
ДҮTЕНЧЕ ПАКЕТ биремнәренә җаваплар биредә
Ответы заданий ЧЕТВЕРТОГО ПАКЕТА здесь
№ 1 сорау: Бу юл билгеләре сезне нәрсә турында кисәтә?
Вопрос №1: О чем предупреждают Вас эти знаки?
1. Бу билгеләр торак пунктлардан читтә , куркыныч урыннан (бу очракта тимер юл кичүе) 150-300 м алдан куела һәм транспорт йөртүчеләрне шлагбаумлы тимер юл кичүенә якынаюны кисәтәләр.
Переезд со шлагбаумом железнодорожный, Но всё же ты должен быть осторожным.
Увидел под знаком полоски три, Метров триста осталось, смотри.
А если увидел полоски две Метров стопятьдесят осталось тебе.
А увидел лишь одну - Метров пятьдесят осталось ехать к нему.
Но близко к поезду не подходи, А то авария может случиться - смотри.
№ 2 сорау: Бу юл билгесе сезгә нәрсә турында аңлата?
Вопрос №2: Что означает Вам этот дорожный знак?
2. Бу билге транспорт йөртүчеләрне трамвай юлларын күрү чикләнгән юл чатлары алдыннан, шулай ук юл чатларыннан читтә, трамвай линиясе белән киселешкә якынаюны кисәтә. Броылышта аеруча сак булырга кирәк.
На дороге знак стоит, что пересечение с линией трамвайной- А на повороте она очень может быть опасной.
№ 3 сорау: Әлеге юл билгесе юлның тайгак өлешеннән нинди ераклыкта куела?
Вопрос №3: На каком расстоянии до скользкого участка дороги устанавливается этот знак?
3. Бу билге тәгәрмәчләр белән юеш юл өслеге арасындагы тоташу коэффициенты 0,3тән ким булган участокларда куела һәм куркыныч участоктан, торак пунктларда 50-100 м алдан, торак пунктлардан читтә 150-300 м алдан куела. Биредә борылыш булу һәм күрү ераклыгы чикләнгән икәнлнкне онытмаска кирәк.
№ 4 сорау: Сезгә юлның асфальтләнмәгән өлешенә кереп китәргә ярыймы?
Вопрос №4: Разрешен ли Вам съезд на дорогу с грунтовым покрытием?
4. На дороге знак стоит, «дорога налево свернёт»,- говорит.
А ты, можешь ехать прямо, или свернуть Но ты сам знаешь, куда тебе повернуть.
Бу 1.31.2 номерлы кисәтү билгесе. Ул төп юлның юнәлешен күрсәтә, күз күреме зур булмаган бу борылыш саклык чарасын сорый, әмма асфальтләнмәгән юлга карамый. Шуңа күрә юлның асфальтлнмәгән өлешенә кереп китәргә ярый. Бу билге уң якка борылуны да тыймый. Әмма сак булырга кирәк.
№ 5 сорау: Мондый шартларда сез нинди урында туктый аласыз?
Вопрос №5: В каком месте вы должны остановиться в данной ситуации?
5. Борылышка кадәр туктап торырга мөмкин. Ә чаттагы билге янында, сызыкның алдына чыкмыйча туктап тору мәҗбүри. Әмма кирәк булган шартларда транспортны күрсәтелгән 200 м араның теләгән урында кыска вакытлы туктатып алырга мөмкин. Билгедә куелган сан, юллар чаты алдыннан, тукталышсыз үтеп китү тыела билгесе булган очракта, юл бирегез билгесеннән юл чатына кадәр ара ераклыгын белгертә.
№ 6 сорау: Мондый халәттә сез нишләргә тиеш?
Вопрос №6: Что Вы должны сделать в данной ситуации?
6. Бирелгән очракта транспорт йөртүче, кисешкән юлдан килүче транспортларга юл бирү өчен, стоп-линия тамгасы алдында туктап торырга тиеш. Туктарга , як-якка карарга, аннан соң гына хәрәкәт итәргә. Мондый билге булган очракта, транспорт йөртүче һәрвакыт стоп-линия алдында, тамга булмаган очракта, йөрү өлеше кырыенда туктарга тиеш һәм кисешүче юлдан килүче транспортларга комачауламаган очракта гына, юллар чатына керә ала.
№ 7 сорау: Бу юл билгесе нәрсәне аңлата?
№7: Что означает этот дорожный знак?
7. Юлда мондый билге торганда каршыга килүче транспорт хәрәкәтенә комачаулык килгән очракта, юлның тар өлешенә керү тыела. Транспорт йөртүче каршыга килүче транспортны үткәреп җибәргәч кенә, тар участокка керә ала. Әгәр каршыга килүче транспорт хәрәкәтенә комачаулык килмәсә, юл бирү мәҗбүри түгел. Мәсәлән, җиңел автомобиль белән мотоциклист иркен үтеп китә алалар икән юл биреп тору кирәк саналмый.
№ 8 сорау: Әлеге билгеләр урнаштырылган зонада турыдан туры үзегезнең эш урынына автомобиль белән керергә рөхсәт ителгәнме?
Вопрос №8: Разрешено ли Вам подъехать непосредственно к месту своей работы, расположенному в зоне действия этих знаков?
8. Можно подъехать к месту своей работы расположенному в зоне действия этих знаков разрешено в любой день.
Бу билгенең көче эш көннәрендә тарала. Искәрмә буларак, маршрут транспортларына карамый. Шулай ук, зәңгәр җирлектә ак авыш сызыклы почта машиналарына, билге астында урнашкан предприятиеләргә хезмәт күрсәтүче, билге астында яшәүче гражданнарга хезмәт күрсәтүче, шул зонада яшәүче һәм эшләүче кешегә, транспорт чаралары белән, бу зонага керү тыелмый. Бу очракларда транспорт чарасы белән бу зонага кергәндә һәм чыкканда, шушы зонага иң якын хәрәкәт рөхсәт ителгән юл чатларыннан файдаланырга тиеш. Бирелгән очракта бу билге астында урнашкан эш урынына без транспорт чарасы белән керә алабыз.
№ 9 сорау: Җиңел автомобильгә юл чатында кайсы юнәлештә хәрәкәт итү рөсәт ителгән?
Вопрос №9: В каком направлении разрешено легковому автомобилю продолжить движение на перекрестке?
9. җиңел автомобильгә турыга һәм юлның икенче ягына чыгып кирегә хәрәкәт иту рөхсәт ителә. Билге сул якка борылуны тыя. Бирелгән очракта билге турыга баруны һәм кирегә борылып китүне тыймый. Җиңел автомобиль турыга һәм кире борылып китә ала.
№ 10 сорау: Әлеге юл чатында Сезгә кайсы юнәлештә хәрәкәтне дәвам итәргә мөмкин?
Вопрос №10: В каких направлениях Вам разрешено продолжить движение на перекрестке?
10. Билге уң якка борылуны тыя. Турыга, сул якка борылуны тыймый. Бирелгән очракта без С (турыга) һәм А (кирегә) юлыннан китә алабыз. В һәм Д юнәлешендә хәрәкәт тыела. Д – билге тулысынча хәрәкәтне тыя. В – кагыйдә тыя. Хәрәкәткә каршы барырга ярамый. Димәк, А буенча ярый; В буенча ярамый,чөнки каршы як полосасы буенча барырга ярамый; С буенча ярый; Д буенча ярамый,чөнки “уң якка борылырга ярамый”дигән знак бар.
№ 11 сорау: Үз-үзеңне саклау өчен газ пистолетын кем һәм кайчан кулланырга хокуклы?
Вопрос №11: Когда и кто может использовать для самозащиты газового пистолета?
11. Үз-үзеңне саклау өчен газ пистолетыннан психик яктан сау сәламәт, судта булмаган 18 яше тулган һәркем куллана ала. Моның өчен районның милиция башлыгына гариза язарга һәм рөхсәт алырга кирәк. Әгәр кеше гомеренэ куркыныч янаса ул кеше газ пистолетыннан файдалана ала.
Үз-үзеңне саклау өчен газ пистолетын медицина күзәтүе үткән .сәламәт кеше куллана ала. Тик газ пистолеты яшәү урыны буенча регистрация үтелергә тиеш. Кеше газ пистолетын аның тормышы өчен куркыныч килеп туган шартларда,уйлап эш итеп кулланырга тиеш
№ 12 сорау: Кайбер бөҗәкләр кай яклары белән куркыныч? Иң куркынычлылары ниндиләр? Алардан зыян күргәндә нинди беренче ярдәм күрсәтеп була?
Вопрос №12: Чем опасны некоторые насекомые? Какие у нас самые опасные? Первая помощь при их укусе.
12.Урман бете, сөлек, шөпшә, озынборын, кеше яки хайван бете.Бу бөҗәкләр кеше өчен куркыныч.
Урман бете – кеше тәненэ кадалып, канны суырырга, аны агуларга мөмкин. Зыян күргәндә бет кадалган урынга сыек май салырга яки суга тыгаргап кирәк. Әгәр дә бет чыкмый икән, табибка мөрәҗәгать итәргә.
Сөлек тешләү кан югалтуга, инфекция элэгугэ китерә. Зыян ккргән очракта канаган урынга бармак белән басып торырга, лейкопластырь ябыштырырга яки бәйләп куярга кирәк. Кан суырып торган сөлекне тартып алырга ярамый. Бу вакытта аның казналыгы тэндә өзелеп калырга мөмкин. Сөлекне тәннән алу өчен аңа тоз яки көл сибәргэ,янып торгантәмәке топчеге белэн басарга кирәк. Сөлек үзе чыгачак.
Шөпшә - аның чаккан урыны шешеп чыга, авырта, кычыта.Бу вакытта температура күтәрелэ, баш авырта.Тәннән шөпшәнен угын алырга кирәк.Табибка күренсән дә ярый.
Озынборын - бер кешедэге авыруларны икенче кешегә тарата.Малярия авыруын китереп чыгара.Озынборын тешләгән урынны кашымаска кирәк, заражение китәргә момкин. Табибка мөрәҗәгать итәргә.
Кеше бете - тиф авыруын тараталар.Бет тешләгэн урынны кашырга ярамый,бу бик куркыныч. Дәвалауны бетлэрнең торенэ карап билгелилэр.
1000000 төр чамасы бөҗәкләрнең бик азы бары 1% чамасы гына кешегә зыян китерә. Иң куркынычлысы - малярия (бизгәк) авыруын таратучы бизгәк озынборыны. Бизгәк озынборыны бизгәк плазмодиясен(паразитны) авыру кешедәнсәламәт кешегә күчерә.
Элпәканатлы бөҗәкләргә бал кортлары, төклетура, шөпшә, божан керә. Алар чага, кеше сәламәтлегенәкуркыныч тудыра.
Беренче ярдәм: 1.Әгәр бөҗәкнең угы тәндә кала икән ,аны шул ук вакытта лезвия яки пинцит белән алырга.Укны басарга ярамый , бу агуның таралуына китерә.
2. Яраны әйбәтләп дезинфекцияләргә,чагылган урынны зеленка белән эшкәртергә.
3. Кул яки аяк зыян күрә икән, авырткан җирдән өстәрәк тыгыз повязка бәйләргә.
4. Аның янына боз кисәге белән пузырь яки су белән тутырылган шешә куярга.
5. Авыру билгеләре көчәйсә,супрастин яки димедрол эчерергә.
6. Тиз арада “Ашыгыч ярдәм” чакырырга.
№ 13 сорау: Балта белән эш иткәндә нинди куркынычсызлык кагыйдәләрен сакларга кирәк?
Вопрос №13: Какие правила надо соблюдать при пользовании топором?
13. Гомумән алганда, мәктәптә укучы бала балта белән эш итәргә тиеш түгел. Ә тормышта эш итәргә туры килсә, иң беренче чиратта балта түтәсе сабына нык итеп урнашканмы, шуны карарга кирәк. Әлбәттә кулларга эш бияләйләрен кияргә онытмаска. Аякларны аерып басып , бераз бөкерәебрәк эшләргә кирәк. Балта белән эшләгәндә кулда перчатка һәм аякта резина кием булырга тиеш. Эшләгәндә балтаны кулдан ычкындырырга ярамый. Алда һәм артта, янда кешеләр торырга тиеш түгел. Эшләгәндә балтаны дөрес итеп сайлап алырга кирәк. Балта дөрес итеп кайралырга тиеш.
№ 14 сорау: Противогаз барлыкка килүнең кыскача тарихын аңлатыгыз һәм противогаз белән файдалану кагыйдәләре нинди?
Вопрос №14: Расскажите краткую историю создания противогаза и правила пользования им?
14. Тарихы. 1914 елда беренче бөтен дөнья сугышы башлана: Германия иленә каршы Россия, Англия, Франөия сугыша. Шул ук елда Ипр яр буйларында Германия белән Англия очраша. Германия газ җибәрә һәм Англиялеләрнең 15 мең кешеләре үлә. Шул ук елның августында Германия белән Россия очраша. Россиянең 6 мең кешесе генә үлә. Чөнки алар белгән булалар. 1915 елда галим-химик Зелинский (1861-1953). противогаз уйлап таба. Ул коробкасына активлаштырылган күмер тутыра. Ул, активлаштырылган к?мер агулы матдәләрне ?зенә әйбәт йота, сеңдерә икәнен ачыклаган. Нәтиҗәдә ул 1915 елда Зелинский противогазын ясаган.1916 елдан башлап сугышчыларга 11млн противогаз җибәрелә.
Противогазны мондый положенияләрдә кияләр: «сәяхәт»-«походное», «әзерлек»- «наготовье», «сугышчан»- «боевое». «Сәяхэт»- «походное» положениесендэ противогазны сул якка кияләр. Сумканын өске ягы бил турысында, клапан эләктерелгән булырга тиеш.
Баш киемен салырга, противогазны алырга. Калынайган җирләреннән ике кул белән шулай итеп тотарга кирәк, тоткан вакытта баш бармак тышта, ә калганнары эчтә калырга тиеш. Күзне йомарга, тирән итеп сулыш алырга һәм чыгармаска. Аскы өлешен ияк астына куярга, кисәк ике кул белән бергә бер үк вакытта өскә дә артка да тартып киергә, җыерылып калмаска тиеш. Һаваны чыгарырга, күзне ачарга, сулый башларга...
№ 15 сорау: Суга батучыга беренче ярдәм ничек күрсәтелә?
Вопрос №15: Расскажите о первой помощи утопающим?
15. Рәсем буенча кыш көне суга батучыга беренче ярдәм күрсәткәндә:
1. Әгәр суга батучы ярдан ерак түгел һәм актив хәрәкәтләнә ала икән,аңа бау,шарф бирергә яки таяк, такта, баскыч сузарга.
2. Суга батучыга кычкырып, аңа ярдәмгә килүегез турында хәбәр итәргә кирәк.Бу аңа көч, ышаныч һәм өмет бирәчәк.
3. Озын таякның ике башыннан тотарга һәм уртасын батучыга бирергә.
4. Суга батучының янына шуышып килергә, аның киемнәреннән тартырга яки кулны бирергә кирәк.Ләкин бу очракта берничә кеше булырга тиеш.Аларга бер-берсенең аякларына тотынырга кирәк.
5. Мөмкин кадәр тизрәк, кыюрак эшләргә кирәк, чөнки суга батучы көчен югалта,туңа һәм су астына китәргә мөмкин.
6. Салкын судан чыккан кешене җайлап кына җылытырга.
Баткан кешене коткарганда анны иң беренче судан алып чыгарга кирәк, җәй, яз, көз көне йөзеп, ә кыш көне боз өстеннән берәр такта, бау белән. Иң башта суга баткан кешене эче белән аска каратып тезгә яткырырга яисә берәр юрганга төреп эче белән каплап салырга . Аркасына басарга берничә тапкыр суы чыксын өчен. Кулъяулык алып авыз эчен чистартырга һәм аркасына салып, башын артка таба аударып ясалма сулыш алдырырга, кирәк булса йөрәгенә ясалма массаж ясарга...
Используются технологии uCoz